BARTLEHIEM – ,,It is net te leauwen wat hjir gebeurt’’, zegt Sytse Broersma. ,,Wolst my even yn ‘e hân knipe?’’, voegt Bonne Stienstra eraan
toe bij het zien van het theater. Beide Friezen zijn nauw betrokken bij
spektakelmusical De Tocht die op 1 oktober in première gaat. Net als Wini
Weidenaar uit Bartlehiem en Foppe van der Veen – afkomstig uit Feanwâlden – zijn ze het erover eens: ,,Dit kin allinich yn Fryslân.’’

Nee, het is geen échte Elfstedentocht. Dat beseffen de makers van De Tocht maar al te goed. ,,Mar we komme der wol hiel ticht by’’, zegt producent Foppe van der Veen. Samen met Madelène van Beuzekom uit Lemmer is hij één van de grondleggers van De Tocht. Foppe groeide op in Feanwâlden en is van oorsprong reclamemaker. Het mooiste onderdeel van zijn werk vindt hij: verhalen vertellen. Toen Madelène vertelde over haar idee om een theatervoorstelling op ijs te maken over de Elfstedentocht was hij meteen enthousiast. Samen werkten ze de totaalbeleving uit. ,,Ast my doe ferteld hiest dat it sa grut útpakke soe, hie ik it net leaud. It kin eins net. De ienige reden dat it wól kin is: de Elfstedentocht en de skouders fan hiel Fryslân.’’

Dankzij de magie van de Elfstedentocht op de schaats geloven de makers dat musical De Tocht een succes zal worden. ,,Teater is it beste plak om dy magy oer te bringen. Net allinich oan de minsken dy’t de tocht meimakke ha, mar foaral ek oan de folgjende generaasje’’, aldus Foppe van der Veen.

Wini Weidenaar is het met Foppe eens. Zij probeert haar dochter van vijf nu al bij te brengen wat de Elfstedentocht is. Vorige week is ze nog met haar naar de beroemde tegeltjesbrug geweest. Wini is vanaf het begin betrokken bij De Tocht als marketingmedewerker. Het viel niet altijd mee om de PR rondom dit project te verzorgen. Vooral omdat ze de nodige tegenslagen kregen te verwerken. ,, Dan waard it wer útsteld en tocht ik, hoe moat ik dit no wer nei bûten bringe.’’

Tegenslagen

Het begon al met de coronacrisis die ervoor zorgde dat De Tocht uitgesteld moest worden. Daarna bleek dat de grond waarop het theater eerst gebouwd zou worden vervuild was waardoor de première werd verschoven naar oktober 2023. Het Friso Theater is nu gebouwd aan de Zwette, vlakbij de opstapplaats van de echte Elfstedentocht. Het slaan van de eerste paal in oktober 2022 zou gepaard gaan met festiviteiten, maar dat liep anders. Bij een aanvaring tussen een snelboot en een watertaxi bij Terschelling kwamen medewerkers van Friso Bouwgroep om het leven. Foppe: ,,Dat wie it grutste djiptepunt. Wy hiene in opiensteapeling fan tsjinslaggen meimakke en stress ûnderfûn, mar nei dizze gebeurtenis tinkst: wêr ha we it oer?’’

Friese dialogen

Zoals het een echte Elfstedentocht betaamt gaat De Tocht met vallen en opstaan door. ,,De rûte fan de tocht is bekend, mar gjin minsk wit watst ûnderweis tsjinkomst. By ús is dat net oars west en dat is miskien mar goed ek. Oars wiene we der noait oan begûn. It is echt in mienskiplik projekt wurden en de apen en bearen op ‘e wei ha wy mei ús allen ferslein’’, zegt Foppe. Bonne Stienstra uit Gytsjerk heeft groot respect voor het lef dat de initiatiefnemers hebben getoond. Als voormalig sportjournalist van de Leeuwarder Courant en als bestuurslid van de Elfstedenhal in Leeuwarden werd hij als deskundige gevraagd. ,,Ik ha de tocht trije kear as sportsjoernalist meimakke. Om gekke dingen foar te kommen, bygelyks dat de Elfstedentocht net oer Drachten en It Hearrenfean giet, ha ik it skript lêzen en soms mei moaie anekdoates oanpast.’’ Inmiddels is hij ook vertaler van de Friese dialogen en verzorgt hij de teksten in het programmaboek. ,,It is moai wurk en in fantastysk projekt.’’

‘It is sa unyk’

Sytse Broersma, vooral bekend van de Friese popgroep De Kast, geniet eveneens van zijn rol bij De Tocht. Hij is de laatste jaren vaker betrokken bij theaterproducties en werd door Madèle van Beuzekom gevraagd om samen met Ad van Dijk de muziek van deze musical te maken. ,,It meitsjen fan muzyk foar teaterstikken fyn ik machtich om te dwaan’’, vertelt de uit Reitsum afkomstige Sytse. Als fan van de Elfstedentocht hoefde hij niet lang na te denken over het verzoek. ,,Ik ha de Alvestêdetochten fan 1985 en 1986 yntinsyf meimakke. Wy wennen flakby de Dokkumer Ie en dielden oan ‘e kant manden fol sinesappels út oan ‘e reedriders. It is sa unyk.’’

Samen maakt alles sterker

Dat unieke gevoel, dat iedereen met hetzelfde bezig is, dát is volgens Foppe ook het bijzondere aan de Elfstedentocht. ,,Dêrby giet it net om dewinner fan de Alvestêdetocht. It giet om it momint wêrop ‘t de Alvestêdefoarsitter ‘It giet oan’ seit en dat hiel Fryslân dêrnei mei-inoar de skouders derûnder set om dy tocht binnen twa dagen te organisearjen. Dat docht wat mei minsken, dat is magy en dat kin allinne mar yn Fryslân.’’ Niet voor niets is de ondertitel: samen maakt alles sterker. Dat geldt volgens de producent voor de hele club achter De Tocht. ,,Sjoch allinnich mar nei it spesjaal boude Friso Theater mei in 360 graden iisflier fan 2000 kante meter. Doe ‘t we by Henk Dedden fan Friso Bouwgroep oanklopten sei hy: dat moat altyd trochgean.’’

‘It sil wêze’

‘It sil wêze’, zijn nu de doorslaggevende woorden die Elfstedenvoorzitter Wiebe Wieling uitspreekt tijdens de persconferentie. ,,Ek dêr ha we oer neitocht’’, vertelt Wini enthousiast. De voorpret begint voor bezoekers net als in het echt al ver van te voren en gaat onderweg in de auto naar de voorstelling verder met een liveuitzending van presentatrice Dione de Graaff van Radio De Tocht. Met De Tocht hopen de makers publiek uit het hele land en ver daarbuiten te trekken, maar voor het echte Elfstedengevoel mag een beetje Frysk niet in de voorstelling ontbreken. Daarin spelen Bonne Stienstra en Sytse Broersma een belangrijke rol. Zelf waken de Friezen er soms voor om niet teveel Fries te gebruiken. ,,It moat wol goed fersteanber wêze en tagonklik foar elkenien’’, stelt Sytse. Toch kreeg Sytse juist van één van de Nederlandse acteurs de vraag om sommige dialogen in het Fries te vertalen, zodat hij dichter bij het gevoel kan komen.

Mond-tot-mondreclame

De vier Friezen verwachten dat er vast discussies zullen ontstaan over het gebruik van de Friese taal in de musical. De één zal het teveel vinden, de ander te weinig en weer een ander zal zeggen dat het niet goed ‘Afûk-Frysk’ is. ,,Wat makket it út’’, zegt Wini. ,,Dan wurdt der yn elk gefal oer praat. Wy moatte it ha fan ‘mond-tot-mondreclame’. Dat de iene tsjin de oare seit: dêr moatst hinne, dit meisto net misse.’’ Doel van de organisatie is om bijna een half miljoen mensen naar de musical te krijgen. De tribune heeft plek voor 1.460 mensen en dat zeven dagen per week. De Tocht wordt in ieder geval dit jaar gespeeld met als streven tot en met medio 2024.

Spannend

Het klimaat verandert. Elk jaar is er weer de teleurstelling over de mythische tocht die niet doorgaat. Dit jaar komt daar verandering in. De Elfstedentocht is nu. ,,Wat hjir gebeurt is echt bizar, it slacht hielendal nergens op’’, lacht Foppe. ,,Sjochst dy de eagen út mei dat dekor en it ljocht. It is krekt of stiest oan ‘e Dokkumer Ie’’, vindt Bonne. Sytse is onder de indruk van de acteurs. ,,Dertroch is de muzyk folle mear as in melody en tekst en ast de klanken dan hearst mei it orkest en de blasers, dan kloppet it mei watst betocht hiest. It is echt ontroerend moai. Mar it bliuwt spannend’’, zegt Sytse. Wini: ,,Ik kin net wachtsje om mei Anne-Famke nei de premjêre te gean.’’ Het is volgens Foppe goed gelukt om het Elfstedengevoel over te brengen. De verlichtende sfeer in de steden en de eenzame donkerte daar tussenin. Het contrast is groot. Dat geldt ook voor zijn eigen gevoel. ,,Dit is it moaiste, mar ek it spannendste wat ik oait dien ha.’’